Muziek op Kreta

Muziek op Kreta

Also available in English German French Italian Dutch Polish

Muziek en dans zijn rechtstreeks verweven met de Kretenzische psyche en het sociale leven, vanaf de vroegste tijden tot op heden. Traditionele muziek en lokale dansen spelen een belangrijke rol, niet alleen tijdens festivals en sociale gelegenheden, maar ook in het dagelijkse leven van de gewone man.

Kenmerkend voor het muziek maken op het eiland is het improviseren en creëren van mantinades Dit zijn rijmende coupletten die voldoen aan een strikt metrisch patroon en een bijzonder onderdeel vormen van de Kretenzische cultuur. Het gemak waarmee deze versjes kunnen worden aangepast aan elke gebeurtenis is legendarisch. In het geval van de verschillende feesten en festivals zijn de muzikanten niet beperkt tot een formele herhaling van de muzikale basismelodie of -lijn, maar kunnen ze hun optredens verrijken met improvisaties die een echo zijn van wat de dansers zelf doen.

Traditionele liederen van Kreta

De Kretenzische muziektraditie wordt beschouwd als de meest "levende" van Griekenland. Ze blijft zich niet alleen ontwikkelen door creatieve hedendaagse muzikale elementen te absorberen, maar slaagt er tegelijkertijd in om hedendaagse realiteiten op een levensechte manier uit te drukken en te becommentariëren.

Mantinades

De traditionele muziek van Kreta bevat dansmelodieën en verschillende gedichten of limericks. De "mantinades" zijn de meest voorkomende vorm van liederen; elke regel heeft vijftien lettergrepen en elk paar moet rijmen. Het belangrijkste thema is liefde. Ze zijn ook het meest voorkomende middel om gevoelens en emotionele situaties uit te drukken, zoals passie, scheiding, pijn of verlangen. Ze worden vaak ter plekke verzonnen en putten met uitzonderlijke virtuositeit uit hun eigen woordenschat.

Rizitika

De tweede hedendaagse categorie liederen op Kreta is de rizitika. Deze worden voornamelijk gezongen rond de uitlopers (rizes) van de Witte bergen in Chania regio. Afhankelijk van het onderwerp van het vers kunnen ze worden onderverdeeld in subcategorieën ? sommige hebben te maken met Akritas (grenswachters), andere heroïsch, historisch, revolutionair, allegorisch, sprekend over ballingschap en liefde. Hoewel hun thuisland in West-Kreta ligt, zijn ze ook populair in andere regio's van Kreta. Ze hebben een ritme van vijftien lettergrepen, maar hoeven niet te rijmen. Ze gaan niet samen met dans, maar worden meestal gezongen door een groep (met een leadzanger) of door één persoon die een halve regel uitspreekt als een soort refrein. Twee van de bekendste rizitika zijn ?Pote tha kanei xasteria?en ?Agrimia en Agrimakia mou". De laatste is een allegorische verwijzing naar de vrijheidsstrijders die in de bergen wonen ? naast de 'agrimiaof wilde geiten. De eerste is een bewerking van een Byzantijns lied en heeft te maken met het wensen van een bloedbad over je vijanden.

Tampachaniotika

Een belangrijk element van de Kretenzische stedelijke muziek is de zogenaamde ?tampachaniotikaliedjes of amanedes. Deze kwamen op in de 19e en 20e eeuw, in de stedelijke centra van West-Kreta. In essentie zijn ze een fusie van inheemse stedelijke muziek met die van Klein-Azië ? een soort Kretenzische rembetika. Deze muziek is niet om op te dansen. Ze ontlenen hun naam aan het woord voor leerlooierij, of mogelijk hasjiesj. Hun belangrijkste vertegenwoordiger was Stelios Foustalieris een virtuoos bulgari speler (een snaarinstrument) en enkele van de bekendste "liedjes" zijn ?Staphidianos skopos?, "Als deze ijzers wegen? en "Alsof je een ander in je hart had?

Klaagzangen

Kretenzische begrafenisklaagzangen verdienen vermelding als een andere categorie eilandliederen. Ze spreken over dood en verlies, soms gericht aan de overledene, soms aan de Dood zelf. Hun wortels liggen in het verre verleden, misschien zelfs in de tijd van Homerus. Er zijn de bekende standaardantwoorden en -verzen, maar ook meer spontane en geïmproviseerde klaagzangen die op het moment zelf zijn gecomponeerd door een treurend familielid.

Over het algemeen hebben ze de vorm van rijmende regels van 15 lettergrepen, hoewel er ook versies met 11 en 12 lettergrepen bekend zijn.

Verleden en heden van Kretenzische muziek

Zoals opgemerkt is Kretenzische muziek een amalgaam van vele elementen die in de loop der jaren zijn versmolten of hun eigen thema's hebben gecreëerd. De positie van het eiland op het kruispunt tussen Oost en West heeft ervoor gezorgd dat de muziek een verscheidenheid aan idiomen op een actieve manier omarmt en zo blijft het een uniek en speciaal land. Je kunt er de oude meters en ritmes, Oosterse invloeden en zelfs invloeden uit de Renaissance in terugvinden. Muziek blijft een belangrijk en integraal onderdeel van het leven van de eilandbewoners; ze oefenen het, luisteren ernaar, dansen erop en zingen het? zelfs vandaag de dag nog!

Muziek in de Minoïsche & Oude Tijd

Het belang van muziek op het eiland begon in de prehistorie en is tot op de dag van vandaag blijven evolueren met behoud van elementen van het oorspronkelijke karakter. Als zodanig is het een van de meest authentieke in Griekenland en in heel Europa. Veel oude geleerden en kunstenaars hebben gesproken over muziek op het eiland, wat de waarde en het belang ervan sinds de oudheid bewijst. Plato in de ?Wettenen ?Minos?, Euripides in de ?Kretenzers?, Sophocles in de ?Daedalus?, Herodotus in zijn ?Geschiedenis?. Bovendien, Aristoteles, Isocrates, Thucydides, PlutarchDiodorus Sicelius bewondert de pre-Griekse Minoïsche beschaving. Het is kenmerkend dat Strabo, de bekende geografische geleerde van de antieke wereld, in zijn geografische verhalen verwijst naar grote muziek en "orkestrale" welvaart in het oude Kreta, wat wordt weerspiegeld in de beroemde Kretenzische wetten van muziek, poëzie en orkest. Bijna alle historici zijn het erover eens dat Pyrrus, Stier, Orsitis, Epikridios, Geranos en alle oude heilige en wereldlijke dansen zijn van Kretenzische of Kretenzische oorsprong. De Myceense beschaving erfde en volgde de cultuur van Minoïsch Kreta en vormde vervolgens de basis voor het belangrijkste spirituele wonder van de klassieke oudheid, waarbij onder andere gebruik werd gemaakt van de muzikale elementen van de Minoïsche muziektraditie.

Bewijzen hiervoor zijn te vinden in de muziek- en danselementen die direct of indirect zijn overgebleven tussen de eeuwen en de gebeurtenissen op het eiland in de hedendaagse muziek- en dansrealiteit. De muzikale geschiedenis van Kreta begint met de geboorte van de vader van de goden, Zeusin de hoge en trotse bergen van het eiland. De KouritesDeze mythische Kretenzische krijgers, die het geluid van de huilende baby omhulden om hem te beschermen tegen Saturnus' vader, dansten en sloegen luid en ritmisch met hun armen. Theseustoen hij vertrok Kreta om aan te komen in Delosdanste met zijn metgezellen een speciale beat, die de kronkelige bochten van de labyrint van Knossos. Deze dans was de beroemde "Kraanvogel Dans"en wordt vandaag de dag nog steeds gevonden op veel Griekse eilanden.

Er zijn veel verwijzingen naar muziek op Kreta. Kenmerkend is dat Sophocles in zijn werk ?Aiantas? maakt een rapport over ?Knossia Orchise?.

Het verhaal van Thalitas, die redde Sparta van een grote plaag dankzij zijn muziek, is ook historisch gedocumenteerd. Veel van de elementen van de Kretenzische muziek- en danstraditie waren al ontstaan sinds de Minoïsch tijdperk en in wezen de muzikale traditie van alle Griekenland. Een voorbeeld uit dit tijdperk is de zevensnarige lier met de dubbele fluit die een processie van leidinggevenden begeleidt die is afgebeeld in een sarcofaag die is gevonden in de Heilige Drie-eenheid. Het beroemde schild van Achilles werd ook ingericht volgens Homermet een feestmaal uit het paleis van Knossos. Volgens de legende, Minoszoon, Glafkoswerd begraven met zijn fluiten, die hij met groot vakmanschap bespeelde. Knossos en Kreta tijdens de Minoïsche jaren stonden niet alleen bekend om hun festiviteiten, maar ook om hun gewapende, oorlogsdansen, zoals de beroemde pyrrus. De eerste componist van een erotische ode was de Kretenzische mythische gitarist Amitoren sindsdien heten de gitaristen ?Amitoriden?. Een van de oude Griekse ritmes, de ?paionDe Kretenzische taal, die ook wel Kretenzisch wordt genoemd, is zelfs vandaag de dag nog te vinden. Sparta van Thalitas en was een creatie van de Eteocretanen als verplicht in de pyrrus van Apollo. Ook bekend in de oudheid als een Kretenzische muzikant, was Mesomidis (2e eeuw n.Chr.), lyrisch dichter en musicus van de keizer Hadrian. Hij was, volgens velen, de schepper van de hymne van Nemesis en die van Musa en de zon. Deze melodieën behoren tot de weinige die bewaard zijn gebleven van de oudheid tot nu.

 

Muziek in de Middeleeuwen & Ottomaanse overheersing

Muziek in de Middeleeuwen

De rijkste muzikale aanwezigheid op het eiland gaat na de klassieke jaren en het Romeinse tijdperk verder naar het religieus-centrale Byzantijnse tijdperk. De klanken van de muziek op het eiland worden natuurlijk beïnvloed door de Byzantijnse religieuze hymnen en de Byzantijnse muzikale maten die langzaam ontstaan. Zo verenigt Kreta zich nog meer met de muziekwereld van het Oosten. Maar vanaf de 13e eeuw manifesteren de invloeden van het Westen zich ook op het eiland. Franken, Genuezen en vooral Venetianen brengen melodieën, muziek, maatsoorten zoals rijmdansen zoals het bal en muziekinstrumenten zoals de viool mee die een belangrijke rol zullen spelen in de Kretenzische muziek.

 

Het rijm in de vorm van rijmende coupletten, dat voor het eerst verscheen aan het eind van de 14e eeuw, zal een speciale rol spelen in de muzikale traditie van het eiland en in de kunstpoëzie van het eiland. De Kretenzische muzikale geest, altijd creatief, open en rusteloos, neemt het westerse rijm over en combineert het met het jambische vijftienlettergrepige vers van het oude Griekenland. Deze combinatie is vandaag de dag de welbekende Kretenzische mantinada, een poëtische vorm die een grote voorkeur heeft voor muzikale en poëtische improvisatie. Alsof de toch al rijke en diverse muzikale identiteit van Kreta nog niet genoeg was, vonden na de verovering van de stad door de Ottomanen veel muziekleraren van kerkmuziek hun toevlucht op het eiland. Ze richtten scholen op en Byzantijnse muziek werd systematisch onderwezen op het eiland terwijl het eiland tegelijkertijd vaak werd bezocht door Venetiaanse muzikanten om zowel de Venetiaanse als de Griekse inwoners te vermaken.

 

In 1457 beschrijft de Franse arts Pierre Bellon op karakteristieke wijze de gewapende dansen van de Kretenzers, terwijl anderhalve eeuw later de Engelsman Sherley het levendige nachtelijke vermaak met dansen en muziek in de straten van Chandakas vermeldt. De grote Kretenzische componist Frangiskos Leontaritis, de eerste vertegenwoordiger van de moderne Griekse muziek, verscheen in deze periode op het eiland. Tijdens deze periode werden ook de oudste overgeleverde muzikale teksten van volksliederen van het moderne Griekenland op het eiland geschreven. Deze teksten werden gevonden in manuscripten op de berg Athos in de kloosters van Iveron en Xiropotamos, waaruit uiteindelijk radicale liederen van die tijd zijn ontstaan. Ze worden zelfs vandaag nog gezongen op het eiland. Ze werden opgetekend door Kretenzische monniken die, als echte Kretenzers, de wereldse geneugten niet hadden afgezworen.

Muziek tijdens de Ottomaanse overheersing

Deze vruchtbare periode voor Kreta en zijn inwoners eindigt met de verovering van het eiland door de Turken. De muziek van het eiland blijft zich echter ontwikkelen, omdat de Kretenzers blijven zingen over hun vreugde en hun vele lijden. Een grote schepper uit die tijd is de muziekleraar George de Kretenzer (19e eeuw) die de Byzantijnse muzikale traditie van het eiland laat horen. De Kretenzische lier, vandaag de dag het belangrijkste muziekinstrument in de Kretenzische muziek, verschijnt rond de 17e eeuw en zijn aanwezigheid wordt steeds intenser tot de 18e eeuw wanneer het volledig ingeburgerd is.

 

Aanvankelijk was de lier peervormig en werd hij onderscheiden in twee soorten: de lier met de scherpe klank en de "vrondólyra" met de hardere basklank. De aanwezigheid van de haviken op de boog van de lier en de kleine belletjes die in Byzantium aan de jachthaviken hingen dateren uit deze tijd. Met behulp van de belletjes kon de lierspeler het ritme vasthouden, omdat er tot dan toe geen begeleidingsinstrument voor de lier was verschenen. In de loop der jaren verscheen er een ander type lier, de vioollier, die meer werd gebruikt in West- en Oost-Kreta tot de jaren 1940. De heersende lier van vandaag is een tussenvorm tussen "vrondólyra" en kleine lier. Hij werd voor het eerst gebruikt door de tekstschrijver en instrumentenbouwer Manolis Stagakis en kreeg geleidelijk de overhand vanaf 1950.

 

De luit bestaat al op Kreta sinds de tijd van de Venetiaanse overheersing, maar in zijn renaissancevorm. Na verloop van tijd en door de constante aanpassingen die de luit onderging, werd hij steeds meer gebruikt als begeleidingsinstrument. Tegenwoordig hoor je hele mooie melodieën van de sololuit, terwijl de bulgari (een ander snaarinstrument dat ooit populair was) nu bijna uitgestorven is.

Kretenzische muziek in de afgelopen jaren

Na het vertrek van de Turken van het eiland is het Kretenzische volk weer vrij en vol verlangen om terug te keren naar hun tradities, waaronder muziek. Tegelijkertijd hebben de voorbije eeuwen een enorme muzikale erfenis achtergelaten die nu deel uitmaakt van de muziek. Uitgaande van de muzikale wortels van het Minoïsche Kreta en de klassieke oudheid in combinatie met de Byzantijnse en later de Venetiaanse invloeden, en tot slot de oosterse Ottomaanse invloeden, is er een benijdenswaardige muzikale traditie op het eiland ontstaan. Natuurlijk maken de hoge bergen van Kreta en in het algemeen het intense geologische reliëf communicatie van plaats tot plaats moeilijk. Hierdoor kon elke regio zijn eigen muzikale karakter ontwikkelen. De verschillen en eigenheid die we zien van regio tot regio zijn typerend voor het eiland, hoewel er natuurlijk een gemeenschappelijke basis is.

 

Aan het begin van de 20e eeuw was Kreta een van de eerste regio's in Griekenland die golven vluchtelingen ontvingen van de kusten van Klein-Azië en Constantinopel (het huidige Istanbul). De vluchtelingen zullen ook bijdragen aan deze muzikale traditie. In de gebieden waar ze zich vestigen zijn hun invloeden sterk en in combinatie met de lokale muziek zorgen ze voor nieuwe klanken en muziek, die later gekarakteriseerd zal worden als rebetokritika. Vanaf het begin van deze eeuw zijn er veel jonge muzikanten die de Kretenzische muziekscene leiden. Er zijn niet veel professionele muzikanten, maar hun liefde en creativiteit overschaduwen hun niet-professionele betrokkenheid bij muziek. De klanken en melodieën die in deze periode ontstaan zijn zowel oud als nieuw. Zo verschijnt er een nieuwe generatie muzikanten die de muziekstroom en -dynamiek op Kreta zal veranderen. Overal op Kreta worden feesten en vieringen georganiseerd en veel van deze muzikanten krijgen erkenning door in verschillende gebieden van het eiland te spelen, hun eigen geluiden over te brengen en tegelijkertijd de geluiden van elke plaats die ze passeren op te vangen en te filteren.

 

Deze muzikale "alisverisi" wordt versterkt door de komst van de radio. Psiloritis en Anogia, Kissamos in Chania en enkele andere gebieden op het eiland worden centra van Kretenzische muziek. Tot de eerste helft van de vorige eeuw waren de zogenaamde "meester-ambachtslieden" van de Kretenzische muziek in volle gang. Onder hen zijn er die met hun aanwezigheid de volgende generaties bezegelden, zoals Andreas Rodinos, Baxevanis, Kareklas, Charilaos, Fustalieris, Koutsourelis en andere minder bekende maar belangrijke spelers en zangers. Het belangrijkste instrument van de Kretenzische muziek, de lier, neemt zijn definitieve peervormige vorm aan na de Tweede Wereldoorlog, een tijd waarin de fundamentele klanken van de Kretenzische muziek zoals we die nu kennen worden gevormd. Het stokje wordt overgenomen door een andere generatie van grote artiesten zoals Naftis, Skordalos, Mountakis, Leonidas Klados en anderen die de leraren en inspirators worden van de volgende generatie die werd bezegeld door de aanwezigheid van Nikos Xylouris of "Archangelos" van de Kretenzische muziek, die stierf op het hoogtepunt van zijn creativiteit.

De broer van Nikos Xylouris, Antonis Xylouris of "Psarantonis", zet samen met zijn broer Giannis Xylouris en zijn kinderen George, Lampis en Niki de grote muzikale traditie van de familie Xylouris voort. Vandaag de dag zijn er veel grote muzikanten, van wie velen ook buiten Kreta bekend zijn. Het is belangrijk dat er tegenwoordig een voortzetting is van de traditionele Kretenzische muziek in artistieke bezigheden in combinatie met de creatieve dialoog met de muzikale tradities van het oostelijke Middellandse Zeegebied. Verschillende muziekgroepen, waarvan "Chainides" de meest representatieve is, drukken deze moderne kant van de Kretenzische muziek uit. De katalysator voor de hedendaagse muziekscene van Kreta was de aanwezigheid van de Ierse muzikant Ross Daly, die nu een genaturaliseerde Kretenzer is geworden. In het dorp Houdetsi in Heraklion heeft hij een zeer belangrijk onderzoekscentrum gecreëerd voor de Kretenzische muziektraditie in combinatie met de studie en presentatie van traditionele muziek uit de hele wereld, met name uit het oosten en Azië.

 

nl_NLNL